Międzynarodowa Sieć Wymiany Roślin (IPEN)

International Plant Exchange Network (IPEN)

IPEN jest systemem rejestracji otwartym dla ogrodów botanicznych, które przyjęły wspólną politykę (kodeks postępowania) w zakresie dostępu do zasobów genetycznych i podziału wynikających korzyści.

Został on opracowany przez stowarzyszenie ogrodów w krajach niemieckojęzycznych i został przejęty przez Europejskie Konsorcjum Ogrodów Botanicznych. Sieć IPEN ułatwia wymianę materiału roślinnego między ogrodami członkowskimi, przy jednoczesnym poszanowaniu zasad dostępu i podziału korzyści wynikających z Konwencji. Ma na celu stworzenie klimatu zaufania między krajami posiadających zasoby genetyczne a ogrodami botanicznymi.

Federalna Agencja Ochrony Przyrody sfinansowała projekt "Botanic Gardens i ochrona różnorodności biologicznej" w Bonn Botanic Gardens w celu określenia potencjalnej roli ogrodów botanicznych w realizacji celów Konwencji. W ramach zainicjowanego projektu, w 1997 roku, powstała grupa robocza "CBD" w ramach Stowarzyszenia Ogrodów Botanicznych (VBG).

Grupa robocza opracowała wspólny kodeks postępowania dla ogrodów botanicznych i standardową umowę na dostawę materiałów. W grudniu 2002 r., IPEN został zatwierdzony przez UE-Konsorcjum oraz utworzono "Task Force" do jego realizacji. W roku 2003 projekt został przedstawiony wszystkim ogrodom na III Europejskim Kongresie Ogrodów Botanicznych (EUROGARD III). Uczestnicy Kongresu zatwierdzi IPEN jako odpowiedni model spełnienia wymagań Konwencji w sprawie dostępu do zasobów genetycznych i podziału korzyści (Uchwała nr 2 EUROGARD III). Potem zorganizowano warsztaty na temat IPEN we Francji, Szwajcarii, Włoch i Grecji oraz IPEN został przedstawiony w czasie sesji na Międzynarodowym Kongresie Botanicznym w Wiedniu w lipcu 2005 roku. Ideą Międzynarodowej Sieci Wymiany Roślin IPEN było opracowanie modelu pozyskiwania i wymiany materiału roślinnego w ramach społeczności ogrodów botanicznych w odniesieniu do wymagań ABS.

Ogrody, które chcą przyłączyć się do sieci muszą podpisać i przestrzegać kodeksu postępowania, który określa obowiązki ogrodów w trakcie nabywania, utrzymywania i dostawy materiału roślinnego i związanego z nim podziału korzyści. Nabycie lub dostawa materiału na dodatkowych warunkach lub jakiegokolwiek wykorzystanie w celach komercyjnych, nie jest objęte kodeksem postępowania i wymaga użycia odpowiednich porozumień o transferze materiału. 160 instytucji na świecie obecnie korzysta z IPEN.

IPEN jest dobrowolnym systemem rejestracji, ułatwia wymianę roślin między ogrodami botanicznymi zgodnie z przepisami CBD i charakteryzuje się następującymi cechami:

• jest tylko dla ogrodów botanicznych, zgodnie z definicją BGCI,
• IPEN obejmuje jedynie wymianę żywego materiału roślinnego, co oznacza żywe rośliny lub części roślin, np. diaspory,
• służy tylko do wymiany niekomercyjnej: Rośliny nie mogą być sprzedawane lub wykorzystywane do wszelkiego rodzaju działalności handlowej,
•  IPEN ustanawia system dokumentacji oraz tzw. numery IPEN, które pozwalają na identyfikowanie pochodzenia materiału roślinnego na każdym etapie wymiany.

Szkieletem sieci IPEN jest kodeks postępowania, trzy-stronicowy dokument określający jednolitą politykę członków IPEN. Obejmuje nabycie, utrzymanie i dostawę materiału roślinnego przez ogrody, a także podział korzyści. Jednym z kluczowych elementów jest wyżej wymieniony system dokumentacji z tzw. numerem IPEN. Kodeks ponadto wprowadza porozumienie o transferze materiału (MTA), które ma być wykorzystywane do wymiany z instytucjami, które nie są członkami sieci IPEN. Tylko ogrody botaniczne, które zobowiązały się do działania zgodnie z Kodeksem postępowania mogą stać się członkiem sieci IPEN. To zobowiązanie jest wyrażone podpisaniem Kodeksu postępowania IPEN.

Główne zasady kodu postępowania IPEN są następujące:

• ogród przyjmuje tylko materiał roślinny, który został nabyty zgodnie z postanowieniami Konwencji o różnorodności biologicznej,
• w przypadku pozyskania materiału roślinnego zebranego in situ, ogród musi uzyskać zgodę po uprzednim poinformowaniu kraju pochodzenia i posiadać wszelkie inne stosowne zezwolenia,
• ogród może udostępniać materiał roślinny w ramach IPEN, który został pozyskany bez żadnych ograniczeń w zakresie jego stosowania, szczególnie w odniesieniu do osób trzecich.

W IPEN rozróżnia się dwa rodzaje dokumentacji: pierwsza, tak zwana "pełna dokumentacja" jest prowadzona przez ogród, który pierwszy introdukował obiekt do IPEN. W karcie dokumentacji znajdują się wszystkie istotne informacje na temat obiektu, takie jak dane taksonomiczne, typ materiału, źródło, pozwolenia związane z nabyciem oraz wszelkie warunki określone przez kraj pochodzenia. Pierwszy ogród ma także obowiązek zapewnić nadanie "numeru IPEN", który będzie towarzyszył obiektowi i wszystkim jego potomkom przy wszystkich wymianach w IPEN i w tzw. "minimalnej dokumentacji". Materiał roślinny udostępniany poprzez IPEN jest przeznaczony do ekspozycji, edukacji, podnoszenia świadomości społecznej, badań naukowych i działań ochronnych. W przypadku zamierzonego przeznaczenia handlowego i innych zastosowań nie objętych przez IPEN kodeksem postępowania, ogród zobowiązany jest do uzyskania nowej zgody po uprzednim poinformowaniu w kraju pochodzenia. W duchu realizacji celów Konwencji, ogrody dokładają wszelkich starań, aby dzielić się korzyściami wynikającymi z korzystania z materiału roślinnego z krajem pochodzenia. Ponieważ Ogrody korzystają w sposób niekomercyjny z materiału objętego siecią wymiany, taki podział korzyści jest niematerialny.

Jeśli ogród botaniczny stał się członkiem IPEN, najważniejszą rzeczą do zrobienia jest stworzenie systemu komputerowego, który pozwala wprowadzić numery IPEN lub modyfikacja istniejącego systemu. System musi umożliwiać wprowadzenie numerów IPEN dla wszystkich roślin, które będą dystrybuowane. Zasady opracowane przez Kew Garden (Principles on Access to Genetic Resources and Benefit-Sharing) stanowią wytyczne dla ogrodów botanicznych jak uzyskiwać wcześniej uzgodnioną zgodę w przypadku transferu materiałów in situ i ex situ. Sieć IPEN jest bardzo prostym systemem opartym na przekazywaniu z materiałem roślinnym numeru IPEN, który pozwala na identyfikacje pochodzenia materiału. Punktami kontrolnymi dla IPEN są te ogrody botaniczne, które jako pierwsze uzyskały dostęp do materiałów. Ma on charakter rozproszony, jednak w erze sieci komputerowych możliwe jest uzyskanie informacji zbiorczej.

Jak dotąd żaden z polskich ogrodów botanicznych nie jest członkiem IPEN. Obecnie podjęto starania o nawiązanie kontaktu z siecią IPEN, w celu zapoznania się z zasadami działania i możliwością przystąpienia do sieci.

Źródło:

Podyma W., 2014. Rośliny uprawne w rolnictwie i ogrodnictwie, leśnictwo, ogrody botaniczne pod kątem wpływu wprowadzenia w Polsce nowych regulacji dotyczących dostępu do zasobów genetycznych i podziału korzyści wynikających z użytkowania tych zasobów (ABS). Ekspertyza Systemu Wymiany Informacji o Różnorodności Biologicznej w Polsce. http://biodiv.gdos.gov.pl/protokol-z-nagoi/ekspertyzy/wieslawpodyma_rosliny-uprawne-w-rolnictwie-i-ogrodnictwie.pdf [dostęp 1 marca 2016].